Τοιχογραφίες Ναών

 Η παραβολή του Φαρισαίου και του Τελώνη
 https://www.youtube.com/watch?v=anPc38GLkdM

https://www.youtube.com/watch?v=irRCK1jAM4U 

Οι βυζαντινοί ναοί είναι καταστόλιστοι από πλήθος εικονογραφικών παραστάσεων τις οποίες οι ειδικοί τις έχουν κατατάξει σε ομάδες, τις οποίες ονομάζουμε εικονογραφικούς κύκλους.

α) Δογματικός κύκλος: περιλαμβάνει τις παραστάσεις: 1) του Ιησού ως διδασκάλου στην κεντρική είσοδο του κυρίως ναού, 2) του Παντοκράτορα του τρούλου, ο οποίος περιστοιχίζεται από ουράνιες δυνάμεις, 3) των προφητών ανάμεσα στα παράθυρα του τυμπάνου του τρούλου, οι οποίοι ανήγγειλαν τον Ιησού ως Μεσσία, 4) των τεσσάρων Ευαγγελιστών στα σφαιρικά τρίγωνα του τρούλου, οι οποίοι διέδωσαν το λόγο του Χριστού, 5) της Πλατυτέρας στην κόγχη του ιερού ένθρονη με τον Ιησού βρέφος στην αγκαλιά Της, ως η γέφυρα που ένωσε τη γη με τον ουρανό, 6) της Αγίας Τριάδος με την συμβολική παράσταση της φιλοξενίας του Αβραάμ, πάνω στο ημικύκλιο του ιερού, 7) την Ετοιμασία του Θρόνου πάνω στον οποίο υπάρχει το Ευαγγέλιο και το ’γιο Πνεύμα ως περιστερά, κάτω από την Αγία Τριάδα, όπου συμβολίζεται η Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.

β) Λειτουργικός κύκλος: Στο χώρο του ιερού βήματος εικονίζονται: 1) η Θεία Λειτουργία, την οποία τελούν άγγελοι στον ουρανό, 2) η Μετάληψη των Αποστόλων από το Χριστό, 3) οι μορφές των Μεγάλων Ιεραρχών, κάτω από την Πλατυτέρα στη κόγχη (Μ. Βασιλείου, Ι. Χρυσοστόμου, Γρηγορίου Θεολόγου, Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Μ. Αθανασίου κ.α.), οι οποίοι κρατούν λειτουργικά ειλητάρια.

γ) Ιστορικός κύκλος: Στις καμάρες και στους τοίχους του κυρίως ναού ζωγραφίζονται παραστάσεις από την ιστορία της Εκκλησίας: 1) Σκηνές από τη ζωή του Χριστού, (Γέννηση, Βάπτιση, Σταύρωση, Ανάσταση, Ανάληψη), σκηνές θαυμάτων, 2) Σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου, (Γέννηση, Εισόδια, Κοίμηση), 3) Σκηνές από τη ζωή των Αγίων, (μαρτύρια, θαύματα), κλπ. 4) Προσωπογραφίες Αγίων ανδρών (νότιος τοίχος) και γυναικών (βόρειος τοίχος). Σε αυτόν τον εικονογραφικό κύκλο ανήκουν και οι εικόνες του τέμπλου. Αριστερά της Ωραίας Πύλης εικονίζεται ο Δεσπότης Χριστός, περιβεβλημένος με όλη Του τη δόξα. Δεξιά της Ωραίας Πύλης εικονίζεται η Θεοτόκος με τον Κύριο στις άχραντες αγκάλες Της, η Οποία ως η στοργική μητέρα του κόσμου, δέεται για τους πιστούς. Δεξιά του Κυρίου εικονίζεται ο τίμιος Πρόδρομος, ο “μείζων εν γεννητοίς γυναικών προφήτης” (Λουκ.7:28) και αυτός δεόμενος. Δεξιά της Θεοτόκου ο ο τιμώμενος άγιος του ναού ή παράσταση Δεσποτικής ή Θεομητορικής εορτής στην οποία είναι αφιρεωμένος ο ναός Στο πάνω μέρος του τέμπλου εικονίζονται σκηνές από την επίγεια ζωή του Κυρίου (Δωδεκάορτο) και οι μορφές των αποστόλων και άλλων επιφανών αγίων.

 Η αγιογραφία επάνω στον τοίχο γίνεται με διάφορους τρόπους. Οι περισσότερες Βυζαντινές τοιχογραφίες που σώζονται μέχρι σήμερα σε άριστη κατάσταση έχουν γίνει με τη μέθοδο της νωπογραφίας (Fresco). Στους Βυζαντινούς χρόνους οι εκκλησίες χτίζονταν με πέτρα, ασβέστη, και άμμο. Το σοβ άντισμα των τοίχων γινόταν με ένα κονίαμα το οποίο περιείχε ασβέστη, άμμο, άχυρο και λινάρι. Η αγιογραφία γινόταν ταυτόχρονα με το σοβάντισμα ως εξής: Ο τεχνίτης ετοίμαζε ένα μίγμα από ασβέστη, άμμο χοντρή από ποτάμι, άχυρο σταρένιο και λινάρι. Τα δύο τελευταία συστατικά περιέχουν κυτταρίνη η οποία βοηθά τα υλικά να συνδεθούν μεταξύ τους, και παίζουν το ρόλο του οπλισμού για να μη σκάσει ο σοβάς. Άφηνε το μίγμα 15 μέρες να ζυμωθεί και με αυτό σοβάντιζε ένα κομμάτι του τοίχου, δύο φορές, σε πάχος 5-6 χιλιοστά, όσο τμήμα υπολόγιζε ότι θα προλάβει να ζωγραφίσει σε μία ημέρα ο αγιογράφος. Την επόμενη μέρα έκανε το τελικό σοβάντισμα με ένα μίγμα ασβέστη και λίγης λεπτής άμμου και το άπλωνε έτσι ώστε να μη φαίνονται τα άχυρα, και η επιφάνεια να είναι λεία. Στη συνέχεια, ο αγιογράφος άρχιζε τη ζωγραφική με γήινα χρώματα τα οποία διέλυε με ασβεστόνερο, και με μεγάλη προσοχή -γιατί κανένα λάθος δεν συγχωρείται στη νωπή επιφάνεια επειδή το χρώμα απορροφάται αμέσως από το κονίαμα. Ο τεχνίτης ο οποίος έκανε την τοιχογραφία θα έπρεπε να είναι πολύ έμπειρος, και έπρεπε να τελειώσει τη ζωγραφική όσο ακόμα ήταν νωπό το κονίαμα. Δουλεύοντας με αυτό τον τρόπο τα χρώματα εισχωρούσαν σε βάθος και στέγνωναν μαζί με το σοβά. Όσο είναι υγρό το επίχρισμα δημιουργείται χημική ένωση : Το υδροξείδιο του ασβεστίου μαζί με το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας παράγουν το ανθρακικό ασβέστιο, που όταν στεγνώσει γίνεται μία κρυσταλλική ύλη η οποία παραμένει αναλλοίωτη στους αιώνες. Με αυτό τον τρόπο τέλειωνε ολόκληρος ο Ναός. Οι τοιχογραφίες που έγιναν με αυτή την τεχνική έχουν μία ξεχωριστή βελούδινη όψη και αντέχουν τόσο στο χρόνο όσο και την υγρασία.
Ένας άλλος τρόπος τοιχογράφησης είναι αυτός που γίνεται επάνω σε στεγνό τοίχο. Τρίβουμε τον τοίχο με χονδρό γυαλόχαρτο για να γίνει λείος και τον πλένουμε με νερό και σαπούνι για να φύγουν οι σκόνες και οι κάπνες που δημιουργούν τα κεριά, τα κανδήλια και τα θυμιάματα. 'Όταν στεγνώσει τον περνούμε με ένα χέρι κόλλα. Κατόπιν, αποτυπώνουμε στον τοίχο, το προσχέδιο που έχουμε κάνει σε χαρτί, του Άγίου ή της παράστασης που θα αγιογραφήσουμε, προσέχοντας να πέσει αρμονικά το σχέδιο μέσα στο χώρο, που έχουμε περιγράψει με άξονες και περιθώρια.
Αυτός ο τρόπος αγιογράφησης, πρέπει να αποφεύγεται σε εκκλησίες που αγιογραφούνται πολλά χρόνια μετά την κατασκευή τους, διότι οι τοίχοι έχουν διαποτιστεί με κάπνα και λάδια, που είναι δύσκολο να απομακρυνθούν. Έτσι τα χρώματα δεν απορροφώνται σε βάθος αλλά παραμένουν στην επιφάνεια και με την πάροδο του χρόνου τα λάδια που δεν ήταν δυνατόν να απομακρυνθούν βγαίνουν στην επιφάνεια και αλλοιώνουν τά χρώματα.
Η "Αγιογραφία επί του τοίχου", γίνεται εδώ και αρκετά χρόνια σε καμβά. Κατόπιν, ο καμβάς επικολλάται στον τοίχο και εκεί, επί τόπου, γίνεται το τελικό φινίρισμα. Αυτή η τεχνική επεκράτησε διότι το αποτέλεσμα αυτής της τεχνικής κρίθηκε πιο ανθεκτικό από την κατ' ευθείαν αγιογράφηση, για όλους τους παραπάνω λόγους.
Ο καμβάς που χρησιμοποιούμε στο εργαστήριό μας είναι από βαμβάκι κατάλληλα προετοιμασμένος από εμάς. Η ζωγραφική και εδώ γίνεται με ορυκτές σκόνες, μόνο που αραιώνονται με κόλα, αντί αυγού. Αφού τελειώσει η αγιογραφία γίνεται η επικόλληση στο τοίχο. Το φινίρισμα γίνεται με μεγάλη προσοχή για να μη φαίνονται οι ενώσεις του καμβά.
Η εργασία γίνεται κατά το 70% στο εργαστήριο και η υπόλοιπη αφού γίνει η επικόλληση, στο Ναό. Στο τέλος μπαίνουν τα τελευταία φωτίσματα, τα γραψίματα, οι ψυμιθιές και οι χρυσοκονδυλιές των παραστάσεων. Αυτό διότι πρέπει να έχουμε άμεση επαφή με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και το φως του κάθε Ναού. Διότι άλλες συνθήκες του εργαστηρίου (ύψος – φωτισμός) και άλλες αυτές του Ναού.