Προσωρινό πρόγραμμα -Ιστορία Ε΄ 5.24. ΄΄ Η κρίση της εικονομαχίας διχάζει τους Βυζαντινούς ΄΄

Τρίτη - Φιλαναγνωσία, Μαθηματικά, Ιστορία, Γεωγραφία

Τετάρτη- Μαθηματικά, Θρησκευτικά, Φυσικά , Γλώσσα (1 ώρα)

http://e-taksh.blogspot.gr/2015/02/524.html

Φράσεις από το Βυζάντιο

 Είναι τύπος και υπογραμμός
Επειδή οι Βυζαντινοί έδιναν μεγάλη σημασία στην καλλιγραφία, ο δάσκαλος έγραφε τον υπογραμμό, δηλαδή μια λέξη ή μια σειρά με καλλιγραφικά γράμματα. Τα παιδιά έπειτα προσπαθούσαν να μιμηθούν τα γράμματα του δασκάλου. Από την προσπάθεια αυτή των μαθητών, δηλαδή να μιμηθούν τον υπογραμμό, έμεινε μέχρι τις μέρες μας η φράση: «Είναι τύπος και υπογραμμός», που σημαίνει αυτό που αξίζει κανείς να μιμηθεί.
Φτου κι απ’ την αρχή
Όταν, στα βυζαντινά χρόνια, τελείωναν τα παιδιά την καλλιγραφία τους, έδιναν στο δάσκαλο την πλάκα, για να τη διορθώσει. Μετά τη διόρθωση ο δάσκαλος ζητούσε από τα παιδιά να την ξαναγράψουν. Επειδή πολλές φορές δεν είχαν σφουγγάρι, έσβηναν την πλάκα με τα δάχτυλα, αφού προηγουμένως τα έφτυναν. Από τότε επικράτησε η φράση: «Φτου κι απ’ την αρχή».

Τρώει τα νύχια του για καβγά

Ένα από τα αγαπημένα θεάματα των Ρωμαίων και αργότερα των Βυζαντινών, ήταν η ελεύθερη πάλη. Οι περισσότεροι από τους παλαιστές, ήταν σκλάβοι, που έβγαιναν από το στίβομε την ελπίδα να νικήσουν και να απελευθερωθούν. Στην ελεύθερη αυτή πάλη επιτρέπονταν τα πάντα γροθιές, κλωτσιές, κουτουλιές, ακόμη και το πνίξιμο.  Το μόνο που απαγορευόταν αυστηρά ήταν οι γρατζουνιές. Ο παλαιστής έπρεπε να νικήσει τον αντίπαλό του, χωρίς να του προξενήσει την παραμικρή αμυχή με τα νύχια, πράγμα, βέβαια, δυσκολότατο, γιατί τα νύχια των δυστυχισμένων σκλάβων, που έμεναν συνέχεια μέσα στα κάτεργα, ήταν τεράστια και σκληρά από τις βαριές δουλειές που έκαναν. Γι’ αυτό λίγο προτού βγουν στο στίβο, άρχιζαν να τα κόβουν, όπως μπορούσαν, με τα δόντια τους. Από το γεγονός αυτό βγήκε κι η φράση «τρώει τα νύχια του για καβγά».

Παστρεύω:

Το ρήμα αυτό, που σημαίνει σήμερα «καθαρίζω», προέρχεται από μικρής εκτάσεως αναγραμματισμό της λέξεως «σπαρτεύω», καθώς οι βυζαντινοί γιa να σκουπίσουν χρησιμοποιούσαν σάρωθρα φτιαγμένα από σπαρτά.

Λαβώνω:

Η λέξη αρχικά δήλωνε τραυματισμό προερχόμενο από τις «λαβές» των παλαιστών. Αργότερα η έννοιά της έγινε γενικότερη.

Κουβέντα

Τον καιρό που η λατινική γλώσσα βρισκόταν σε ευρεία χρήση στο Βυζάντιο, η συνεδρίαση των δύο βουλευτικών σωμάτων του Κράτους ονομαζόταν «Cuventus». Έτσι προήλθε η λέξη «κουβέντα», που σημαίνει «συζήτηση».

 Σκουλαρίκι

Όπως γνωρίζουμε, στην ελληνική γλώσσα, τα κοσμήματα των αυτιών (ώτων), ονομάζονται «ενώτια». Στο Βυζάντιο, οι άνδρες της φρουράς του Ανακτόρου φορούσαν τέτοια ενώτια. Επειδή οι ίδιοι ονομάζονταν «Σχολάριοι», τα κοσμήματα αυτά λέγονταν «σχολαρίκια ενώτια». Με την πάροδο του χρόνου, το ουσιαστικό «ενώτια» εκτοπίστηκε και ο επιθετικός προσδιορισμός «σχολαρίκια», παρεφθάρη σε «σκουλαρίκια».

Μακαρόνια

Δεν έλκουν την καταγωγή τους από την Ιταλία…! Από τα πανάρχαια χρόνια οι Έλληνες παρασκεύαζαν διαφόρων μορφών ζυμαρικά, κάποια από τα οποία αποκαλούσαν «μακαρία τροφή» ή «τροφή των μακάρων», δηλαδή αυτών που ζούσαν ευτυχείς μακρυά από τις λύπες. (Πρβλ. την «μακαρίνα», που παραδοσιακά παρασκευάζουν οι Πόντιοι).

Ψυχαγωγία

Κατά τη βυζαντινή εποχή, στα ορυχεία, άνοιγαν ειδικούς αγωγούς προκειμένου να αερίζονται οι στοές με καθαρό – ψυχρό – αέρα, σε αντίθεση με την αποπνικτική ζέστη που επικρατούσε στο υπέδαφος. Σήμερα η λέξη έχει και την ένοια της διασκέδασης.

Από την Πόλη έρχομαι και στην κορφή κανέλλα

Σήμερα η φράση αυτή χρησιμοποιείται ειρωνικά γιά να δηλώσει τις ασυναρτησίες που λέγει κάποιος. Φυσικά, σε καμμία περίπτωση  δεν σχετίζεται με την… κανέλλα! Απλά ήταν ένα «κλισέ»  που χρησιμοποιούσαν οι αγγελιοφόροι – αλλά και ο απλός κόσμος – γιά να ορίσουν σημείο συναντήσεως. Συνεπώς, το τμήμα «και στην κορφή κανέλλα» εσήμαινε: «και στην κορφή (του λόφου – η Κων/πολη είναι Επτάλοφος), κάν έλα (= αν μπορείς έλα)».

Του έψησαν το ψάρι στα χείλη

Όπως αναφέρει ο ιστορικός Θεοφάνης, στο Βυζάντιο κάποτε, ένας μοναχός, ονόματι Μεθόδιος, κατά την περίοδο της Σαρακοστής, συνελήφθη να τηγανίζει ψάρια μέσα σε μια σπηλιά, που ήταν κοντά στο μοναστήρι. Η πράξη του αυτή θεωρήθηκε μεγάλο αμάρτημα. Το ηγουμενοσυμβούλιο της μονής αποφάσισε να τον τιμωρήσει καταδικάζοντάς τον να του γεμίσουν το στόμα με αναμμένα κάρβουνα και να του βάλουν στα χείλη ένα ωμό ψάρι, για να ψηθεί! Η φράση λοιπόν έμεινε ως δηλωτική της άδικης ή υπερβολικής κακοπάθειας ενός ανθρώπου.

Να μου τρυπήσεις τη μύτη

Κατά τη βυζαντινή εποχή συνήθιζαν να τρυπούν τις μύτες των αιχμαλώτων (ανάμεσα στα ρουθούνια). Η φράση αυτή χρησιμοποιήθηκε σε παιχνίδια με στοιχήματα.

Ψάρι πλακί

Προέρχεται από την τακτική των βυζαντινών να ψήνουν τα ψάρια με λάδι σε «ρηχή» πλάκα.

Με το νι (Ν) και με το σίγμα (Σ)

Στη βυζαντινή περίοδο πολλές λέξεις κατέληγαν σε «ν» ή «ς» και εθεωρούντο γραμματικά πληρέστερες σε σύγκριση με εκείνες που δεν είχαν κατάληξη σε ένα από τα δύο αυτά γράμματα. Γι’ αυτό και ολοκληρωμένες φράσεις θεωρούσαν εκείνες που είχαν πολλά «ν» και «ς». Σήμερα η φράση έχει την έννοια της πληρότητας μιάς αφηγήσεως.

Λόγια της καραβάνας

Την εποχή εκείνη η λέξη «καραβάνα» ταυτιζόταν νοηματικά με τη λέξη «καραβάνι». Η φράση λοιπόν σημαίνει τα λόγια που εκστομίζονται άσκοπα, απλώς γιά να περάσει η ώρα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.

Πήγε η ψυχή μου στην Κούλουρη

Φράση με καταγωγή από την Αθήνα της κλασικής αρχαιότητας. Λεγόταν εν όψει σοβαρών κινδύνων ή λαχτάρας προερχομένης από φόβο, υπενθυμίζοντας τις αλλεπάλληλες φυγές των Αθηναίων αμάχων από την πόλη τους προς την Κούλουρη (Σαλαμίνα), κατά τις περσικές επιδρομές.

Θα σου αλλάξω την πίστη

Η έκφραση προέρχεται από τα δεινά των κατοίκων των ανατολικών βυζαντινών επαρχιών, που δεχόμενοι συνεχώς εισβολές από τις ορδές του Ισλάμ, αναγκάζονταν πολλές φορές να αλλάζουν την πίστη τους.